Nie jest łatwo rozmawiać z młodzieżą na temat AIDS. Dość powszechne jest przekonanie, że AIDS to problem starszych pokoleń. Nastolatki mogą myśleć, że ten kłopot dawno przeminął i obecnie zagrożenie zarażeniem jest niewielkie. Krajowe Centrum ds. AIDS donosi jednak, że to nieprawda. Codziennie na świecie wirusem HIV zakaża się 6 tysięcy osób, w Polsce to około 2-3 osoby dziennie. Rocznie w Polsce wykrywa się kilkaset zakażeń.

Światowy Dzień AIDS – każdego roku 1 grudnia

Każdego roku 1 grudnia obchodzony Światowy Dzień AIDS (ang. World AIDS Day) ustanowiony przez Światową Organizację Zdrowia w 1988 roku. Ten dzień ma przypominać ludziom o wciąż niezwalczonej epidemii i szerzyć wiedzę na jej temat. Warto właśnie w tym czasie realizować w szkole zajęcia mające na celu szerzenie wiedzy o HIV i AIDS. Uczniowie i nauczyciele mogą 1 grudnia przypiąć do ubrania czerwoną kokardkę – symbol solidarności z osobami chorymi na AIDS. Kolor czerwony symbolizuje krew i miłość.

Dlaczego profilaktyka AIDS nadal ma ogromne znaczenie?

Gdyby zapytać młodzież o skojarzenia z tematem HIV padną pewnie hasła, takie jak:

  • rewolucja seksualna,
  • środowiska hippisowskie,
  • ryzykowny seks bez zabezpieczenia.

Na szczęście społeczna świadomość odnośnie do narkotyków i antykoncepcji jest większa, niż w poprzednich pokoleniach. Co nie oznacza, że nastolatki nie podejmują zachowań ryzykownych. Czy to jednak jedyne sytuacje, w którym może dojść do zakażeń? Czy posiadamy tak skuteczne leczenie, że właściwie sytuacja jest zupełnie opanowana i nie trzeba się niczego obawiać? Młodzi ludzie powinni jak najszybciej uzyskać odpowiedzi na te oraz szereg innych pytań. W szczególności muszą poznać kluczowe zasady zapobiegania zakażeniom HIV oraz leczenia AIDS.

Mit dróg zakażenia – choroba przenoszona drogą płciową

Nie można zarazić się HIV poprzez korzystanie ze wspólnych naczyń, tej samej toalety, w basenie, poprzez dotyk. Ale zagrażające może być już korzystanie ze wspólnej golarki czy szczoteczki do zębów. Wirus HIV przenosi się przez kontakt z zakażoną krwią. Do zakażeń dochodzi w czasie kontaktów seksualnych bez zabezpieczenia, ale również w przypadku używania igieł zanieczyszczonych krwią osób zainfekowanych wirusem. Tak, jak w przypadku początków epidemii HIV do zakażenia może dojść w sytuacji, w których nastolatek używa substancji psychoaktywnych. Wstrzykiwanie narkotyków wspólną igłą to sytuacja, która rodzi ogromne zagrożenie na wielu polach. Nie jest to jedyny obszar, w którym młodzież może być zagrożona.

Do zakażenia może dojść w studiu tatuażu, które nie spełnia wymogów sanitarnych. Podobnie zagrażająca jest sytuacja wspólnych okaleczeń. Być może brzmi to mało prawdopodobnie. Natomiast samouszkodzenia są obecnie prawdziwą epidemią. Dokonuje ich aż 16% nastolatków.

Zdarza się, że dochodzi do tak dramatycznych zdarzeń, jak wykorzystanie do okaleczeń przedmiotów niewiadomego pochodzenia. Dlatego tak istotna jest psychoedukacja.

Nastolatki powinny wiedzieć, że bezpieczne jest zarówno bycie dawcą krwi w Polsce, jak i wizyty u sprawdzonego dentysty. To miejsca, które muszą dostosować się do zasad sanitarnych. Jednak czy aby na pewno kolega, który uczy się sztuki tatuażu jest dobrym wyborem? Czy nie lepiej znaleźć rzetelny salon, który wykona upragniony wzór?

Kiedy nie zachorujesz? Obalenie mitów związanych z łatwością zakażenia

Mówiąc o drogach zakażenia wirusem HIV nie można pomijać innego istotnego tematu, czyli przypominania, że sam kontakt z osobą chorą nie powoduje zakażenia. AIDS nie jest chorobą przenoszoną drogą kropelkową. Dlaczego szerzenie wiedzy o tym, jak nie można się zarazić jest takie ważne? Bo dzięki temu wzmacniana jest akceptacja i tolerancja wobec osób żyjących z tą chorobą. Warto zatem uświadamiać uczniów, że:

  • Wirus HIV nie przenosi się poprzez kaszel lub kichanie.
  • HIV nie można zakazić się od psów, kotów lub innych zwierząt, w tym owadów – zakazić się nim można wyłącznie od innego człowieka.
  • Mieszkanie z osobą zakażoną HIV nie stwarza ryzyka przeniesienia zakażenia, pod warunkiem przestrzegania podstawowych zasad higieny: każdy musi mieć własną szczoteczkę do zębów i maszynkę do golenia.
  • Dotykanie skóry osoby zakażonej nie powoduje zakażenia, nawet, jeśli jest spocona.
  • Nie można zakazić się HIV poprzez korzystanie ze wspólnych sztućców, talerzy i naczyń, poprzez korzystanie ze wspólnej ubikacji, podczas pływania w basenie, w teatrze, w kinie, w autobusie i tym podobnych miejscach.

Kto powinien rozważyć test na HIV?

Przede wszystkim te osoby, które miały kontakt seksualny z osobami, które nie wiedzą, czy są zakażone lub miały wielu partnerów. Test jest wskazany również wtedy, gdy osoba, z którą nastolatek zdecyduje się na życie seksualne używała narkotyków w zastrzykach. Test na HIV to konieczna droga wyboru dla osób, które odbyły stosunek z kimś, kto był zakażony i dla tych, którzy nie stosowali zabezpieczenia. Rozsądnym wyjściem jest też test wtedy, gdy nastolatek wykonał tatuaż lub kolczyk .

Do wykonania testu powinny być zachęcane także osoby, które:

  • przyjmowały narkotyki w zastrzyku,
  • miały kontakt z cudzą krwią i ta znalazła się na błonach śluzowych lub uszkodzonej skórze,
  • miały epizod lub epizody utraty kontroli nad własnym zachowaniem, np. pod wpływem alkoholu, narkotyków, dopalaczy).

We wszystkich sytuacjach, gdy nastolatek ma jakąkolwiek wątpliwość dobrze jest po prostu sprawdzić, czy nie doszło do zakażenia. W razie zgłoszenia się na test, nikt nie zapyta o przyczynę i nie poprosi o jakiekolwiek uzasadnienie.

Gdzie zrobić test na obecność HIV?

Testy wykonuje się bezpłatnie, nie potrzebne jest skierowanie i są anonimowe. Można je zrobić w wyznaczonych punktach konsultacyjno-diagnostycznych, których lista znajduje się na stronie https://aids.gov.pl/pkd/. W przypadku osób niepełnoletnich wymagana jest zgoda rodzica, co może być dla młodzieży dużą przeszkodą. Ogromny wstyd, który pojawia się w sytuacji ujawnienia opiekunowi sytuacji zagrożenia bywa nie do pokonania. Dlatego w rozmowie z młodzieżą o badaniu się pod kątem HIV warto poruszyć ten temat. Zastanowić się wspólnie, w jaki sposób mogliby w takiej – hipotetycznej – sytuacji porozmawiać z rodzicem. Być może znajdzie się rozwiązanie, które sprawi, że nastolatek poczuje się bezpieczniej i będzie mógł wykonać test.

Mit skutecznego leczenia – pełne zdrowie już nie wróci

Obecnie leki antyretrowirusowe znacznie zmieniły komfort zakażonych HIV. Muszą jednak brać je do końca życia i zmagać się z wieloma objawami ubocznymi. Nie możliwe jest zupełne zwalczenie HIV – na to warto zwrócić uwagę w rozmowie z młodzieżą. Dostępne leki spowalniają przebieg choroby i hamują namnażanie wirusa, ale go nie eliminują zupełnie. Nie istnieje również żadna szczepionka, która zapobiega zakażeniu.

W praktyce zakazić może się każdy. To, co obecnie jest możliwe, to spowolnienie i zapobieganie rozwinięciu się zespołu nabytego upośledzenia odporności, czyli zestawu różnych infekcji i rodzajów nowotworów, który kryje się pod nazwą AIDS. Spada liczba białych krwinek, co sprawia, że organizm staje się bezbronny.

Nieleczone zakażenie HIV prowadzi do AIDS, które początkowo może nie dawać objawów.

Czy zakażeniu można zapobiec? Działania profilaktyczne

Oczywiście najważniejsza jest profilaktyka i świadomość nastolatków. Unikając sytuacji niebezpiecznych najłatwiej jest uniknąć zakażenia. Jednak, gdy dojdzie do ryzykownego kontaktu seksualnego, zakłucia nieznaną igłą lub innj sytuacji, trzeba natychmiast zgłosić się do szpitala zakaźnego. Niektóre z nich prowadzą terapię antyretrowirusową. Im szybciej zagrożona osoba przyjmie odpowiednie leki, nawet od razu po zdarzeniu, tym większe szanse na uniknięcie zakażenia. Czas jest tu bardzo ważny – leczenie jest skuteczne, jeśli zostanie podane do 48 godzin od zdarzenia.

Warto mieć w głowie, że chociaż głównym źródłem zakażenia są zdarzenia związane z tzw. ryzykowanymi zachowaniami, to zdarzają się także przypadkowe, nieświadome zakażenia osób, które bardzo dbają o własne zdrowie.

RODZICU! WYCHOWAWCO!

Rozmowy z nastolatkami o narkotykach i życiu seksualnym nie należą do najłatwiejszych. Tym bardziej rozmowa o ryzyku zakażenia HIV. Naturalne jest to, że te tematy powodują napięcie. Nastolatki mogą je rozładowywać śmiejąc się, rozmawiając między sobą w czasie warsztatu, pozorując obojętność. Ważne, by pamiętać, czemu mogą służyć takie reakcje. Istotne jest to, by za wszelką cenę unikać oceniania i krytyki wypowiedzi uczniów. Nic bardziej nie wycofuje z rozmowy, jak poczucie bycia traktowanym z góry. Istotne jest, by młodzi ludzie mieli poczucie, że rozmowa jest poufna. Że mogą podzielić się własnymi myślami i doświadczeniami, podjąć na forum wszystkie swoje wątpliwości. Dobrze jest pamiętać, że w profilaktyce nie chodzi o wzbudzenie strachu, ale o poszerzenie świadomości.

(U.S.)