Świat nadal mierzy się z poważnym problemem, jakim jest pandemia koronawirusa. Bez wątpienia jest to sytuacja trudna, u każdego z nas wywołuje emocje i nie do końca przyjemne odczucia. Znaczna część społeczeństwa jest zdezorientowana, odczuwa strach czy niepokój. To wszystko spowodowane jest utratą kontroli nad własnym życiem i brakiem poczucia bezpieczeństwa. Duża liczba ofiar zarówno w Polsce, jak i na całym świecie, przyczyniła się do ponownego ograniczenia działalności placówek oświatowych.

Obecny rok szkolny pokaże nam skalę indywidualnych problemów uczniów oraz pozwoli zaobserwować konsekwencje zdalnego nauczania i izolacji społecznej. Powinniśmy mieć świadomość, że globalny kryzys zdrowotny nadal trwa i być może będziemy musieli dłużej wykazać się umiejętnością pracy zdalnej. Warto podkreślać zarówno nauczycielom, jak i rodzicom, że rzeczywistość w stanie pandemii to nie czas na jakieś wielkie dokonania, wymagania, wyzwania, ponieważ one generują nadmierny stres; to czas, w którym powinniśmy troszczyć się o siebie, dbać o własne zasoby i o relacje, bo tylko w ten sposób mamy szansę zbudować pewnego rodzaju tarczę obronną w postaci odporności, która pomoże nam podjąć walkę z koronawirusem.

SYTUACJA DZIECI I MŁODZIEŻY PODCZAS PANDEMII

Bezpośrednio po ogłoszeniu zamknięcia szkół dzieciom i młodzieży towarzyszyły radość, euforia i ogólne szczęście. Szkoła jest obowiązkiem, a mało która osoba lubi obowiązki, więc każda szansa na możliwość ich niewypełniania jest atrakcyjna.

Ten pozytywny stan nie trwał jednak długo, ponieważ oprócz ograniczenia działalności placówek wprowadzono społeczną izolację, co okazało się bardzo dotkliwe w skutkach i wywołało emocje typowe dla sytuacji kryzysowej. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że kryzys pojawia się nagle, w wyniku nieprzewidzianych okoliczności, i charakteryzuje się tym, że dotychczasowe strategie przestają być skuteczne.

W przypadku pandemii większość społeczeństwa, niezależnie od wieku, doświadczyła podobnych trudnych emocji.

KONSEKWENCJE KRYZYSU W ZALEŻNOŚCI OD SYTUACJI UCZNIA

Warto podkreślić, że każda osoba posiada indywidualne predyspozycje, zasoby, potrzeby, różnorodną sytuację życiową, co powoduje, że konsekwencje obecnego stanu nie będą jednakowe dla wszystkich.

Możemy wyodrębnić trzy główne grupy uczniów:

  • Uczniowie posiadający bogate zasoby – w tej grupie znajdują się dzieci wspierane przez rodzinę i przyjaciół, ponadto są to osoby realizujące własne pasje, rozwijające zainteresowania, co wpływa na konstruktywne spędzanie czasu wolnego i rozładowanie napięcia. Wszelkie niepowodzenia nie są u nich podstawą do frustracji, a raczej do wyciągania wniosków i podejmowania nowych innych wyzwań czy aktywności. Dzięki tym zasobom radzenie sobie z kryzysem nie powoduje trudności.

  • Uczniowie mający duże wsparcie ze strony rodziny, ale posiadający jednocześnie deficyty społeczne i osobiste – to osoby, które nie posiadają stabilnej samooceny, dowartościowują się poprzez szkolną aktywność, dlatego przerwa w nauce jest dla nich szczególnie trudna. Mają tendencje do zamartwiania się, porównują się do innych, dominuje u nich krytyczna samoocena. Nawiązywanie i podtrzymywanie relacji rówieśniczych nie jest ich mocną stroną. Niezwykle istotną kwestią jest udzielenie im wsparcia informacyjnego oraz emocjonalnego.

  • Uczniowie nieposiadający odpowiedniego wsparcia rodziny – charakterystyczne dla tych osób jest szukanie oparcia poza rodziną (najczęściej w środowisku rówieśniczym), tam też zaspokajają większość swoich potrzeb. Powodem takiego stanu rzeczy mogą być utrudnione relacje rodzinne lub też dużo poważniejsze problemy (rodzina dysfunkcyjna, uzależnienia, przemoc, choroby). Grupa rówieśnicza jest przestrzenią do rozładowania emocji, podważania samooceny i budowania poczucia własnej wartości. Te osoby z dużą trudnością przechodzą przez społeczną izolację i skutki tego mogą odczuwać przez długi czas. Brak oparcia w rodzinie i konieczność wspólnego przebywania bez możliwości „ucieczki” jest źródłem negatywnych emocji, które nie mają ujścia, ponieważ zostały odebrane tym osobom „wolność” i sposobność na odreagowanie. Ponadto często zdarza się, że dzieci w tych rodzinach doznają krzywdy od osób dorosłych, co jeszcze bardziej pogarsza ich psychiczną kondycję. W konsekwencji dzieci te pozostawione są samym sobie w tej trudnej sytuacji i silnie odczuwają skutki kryzysu zarówno związanego z pandemią, jak i tego rodzinnego.

Prowadzone badania jasno wskazują, że czas edukacji zdalnej jest okresem trudnym, nie tylko ze względu na nową formułę prowadzonych zajęć, ale przede wszystkim z powodu cyfrowego przemęczenia. Wydłużony czas ekranowy, przeładowanie informacjami, jak również izolacja od kolegów i koleżanek mogą obniżać samopoczucie psychiczne i fizyczne uczniów. Zachowanie odpowiedniego poziomu higieny cyfrowej w okresie zdalnej edukacji jest kluczem dla poprawy koncentracji, podniesienia wyników w nauce oraz samej jakości nauczania.
Mimo, iż pozornie mogłoby się wydawać, że „cyfrowi tubylcy” będą zachwyceni zaistniałą sytuacją, to jest wręcz przeciwnie – połowa badanych uczniów ocenia lekcje prowadzone zdalnie jako mniej atrakcyjne niż przed pandemią. Dodatkowo wielu uczniów uważa, że ich relacje z rówieśnikami, nauczycielami, wychowawcami były dużo lepsze przed panowaniem wirusa.

Przed nami trudny czas i jedna wielka niewiadoma, nie jesteśmy bowiem w stanie przewidzieć tego, co wydarzy się za kilka tygodni czy miesięcy. Niewykluczone, że dłużej będziemy musieli realizować zdalne nauczanie. Należy również pamiętać, że dla wielu uczniów, rodziców i nauczycieli to czas ponownej adaptacji i rozwiązywania problemów, które pojawiły się na skutek ograniczenia działalności szkół. Dlatego warto kierować się zasadą, że najważniejsze są potrzeby psychologiczne naszych dzieci, a dopiero później dydaktyka.
Zauważmy, że uczeń mający problemy natury psychologicznej nie będzie w stanie w pełni wywiązywać się z zadań edukacyjnych, a proces uczenia się będzie u niego przebiegał znacznie gorzej. (U.S.)

 129